МОЯ ИНТЕРЕСНАЯ ЖИЗНЬ

Мари Ямалы

Тат.Ямалы авыл советына караган, "Агыйдел" колхозына кергән. 1965 елда 17 хуҗалыкта 54 кеше яшәгән.
Мари Ямалы — Татарстанның Актаныш районындагы юкка чыккан авыл. Тел галиме Леонид Арсланов туган авыл.
ФИО Арсланов Леонид Шайсултанович

Дата и место рождения 11.12.1932 г., д. Мари Ямалы Актанышского р-на ТАССР.

Научная степень: докт.филол.наук, профессор кафедры татарского языка

Учился в Мензелинском педагогическом училище. Работал учителем, с 1952 по 1954 гг. служил в рядах Советской Армии. По окончании Елабужского государственного педагогического института в 1960 г. был принят ассистентом на кафедру татарского языка и литературы.

14 ноября 1966 г. в Казанском государственном университете им. В.И. Ульянова-Ленина защитил кандидатскую диссертацию на тему: «Татарские говоры правобережных районов Татарской и Чувашской АССР».

Работает в ЕГПУ с 1966 года. В октябре 1968 г. получил ученое звание доцента.

Основные направления научных исследований: тюркская диалектология, взаимодействие тюркских языков с языками других семей, проблемы финно-угорской топонимики.

8 июля 1983 г. в Институте языкознания АН Казахской ССР (г. Алма-Ата) защитил докторскую диссертацию на тему: «Формирование и развитие островных языков и диалектов на материале тюркских языков и диалектов Волгоградской, Астраханской областей, Ставропольского края и Калмыцкой АССР». В 1985 г. присвоено звание профессора.

Участник четырех международных конгрессов финно-угроведов и тюркологов в Сыктывкаре (1985), Пятигорске (1990), Казани (1995), Омске (1997).

Член спецсовета по защите диссертаций по сопоставительному и типологическому исследованию языков КГПУ. Оппонировал 13 докторских и 5 кандидатских диссертаций.

Читает курсы: «Татарская диалектология», «Историческая грамматика татарского языка», «Ономастика и краеведение», спецкурсы. С 1987 по 1991 гг. был заведующим кафедрой татарского языка и литературы.

Награжден нагрудным значком «За отличные успехи в работе», Почетной грамотой РТ, Почетной грамотой Министерства образования РТ. Заслуженный деятель науки РТ. Ветеран труда.

Автор более 190 работ по различным вопросам тюркологии и финно-угорского языкознания, в том числе семи монографий.

1924 елның 10 октябрендә “Яшь ленинчы”ның 1500 данә тираж белән беренче саны чыкты. Баш мәкаләдә газетаның максатлары һәм бурычлары турында болай диелгән: “Яшь ленинчы” барлык пионерларга һәм эшчән–крестьян балаларына ничек яхшырак эшләргә, ничек берләшергә, ничек пионер сафларына басарга икәнлеген күрсәтәчәк.” Газетаның беренче редакторы Шәһит Шаммазов булды. Беренче хәбәрчеләр арасында Муса Җәлил, Абдулла Алиш, Фатих Кәрим, Әмирхан Еники, Хатыйп Госман һ.б. лар бар иде. Яшь хәбәрчеләрдән Мөхәммәт Садри, Зәки Нури, Шәрәф Мөдәррис, Гали Хуҗиев, Мәхмүт Хөсәен, Мифтах Вәдүт, Мансур Гаяз соңыннан күренекле язучылар булып киттеләр.

1988-2014 елларда басманың әдәби хезмәткәре, җаваплы сәркатибе, баш мөхәррир урынбасары, 1995 елдан баш мөхәррире булып Ләлә Нәгыйм кызы Сабирова эшли.

«Ялкын» — урта һәм олы яшьтәге мәктәп балаларының айлык татар журналы. 1924 елдан бирле чыга. Абдулла Алиш, Муса Җәлил премияләре лауреаты

Татар Ямалы урта мәктәбе 1986 елда Солтанов Д.А. җитәкчелегендә яңа бинага күчә.

Российским солдатам много раз приходилось сражаться вдали от Родины, и афганская война не была исключением. Армия и гражданские специалисты нашей страны в течение длительного времени оказывали помощь правительству Афганистана в борьбе с вооруженной оппозицией, тем самым способствовали укреплению экономики Афганистана. Длилась эта война долгие десять лет. За это время через войну в Афганистане прошли 550 тысяч советских солдат и офицеров, 72 человека стали Героями Советского Союза, десятками тысяч исчисляются погибшие. А 15 февраля 1989 года закончился счет потерям наших солдат. Двадцать два года минуло со дня вывода советских войск из Афганистана.

…Каждый из сотен тысяч прошедших через эту войну стал частью Афганистана, частью его земли, которая так никогда и не смогла поглотить всей пролитой на ней крови. А Афганистан стал частью каждого воевавшего там.

В сердцах многих людей эта война оставила незаживающую рану. Невыносимо горько смотреть на лица матерей, не дождавшихся своих сыновей…

Каждый год мы вспоминаем этот день с болью в сердце, каждый год с грустью люди несут цветы к памятнику погибшим при исполнении воинского долга. Учащиеся школ города и профессиональных училищ, студенты, руководители городских учреждений, сотрудники администрации города, ветераны-афганцы чтят память не вернувшихся с войны.

Безнең эшләр

Дербёшкинский — бывший посёлок городского типа в Актанышском районе Татарстана.
Находился на северо-востоке республики на левом берегу р.Кама чуть ниже места впадения в неё р. Белая.

Основан как посёлок при судоремонтных мастерских в 1872 году.
До 1920 г. входил в Уфимскую губернию, с 1920 — в составе ТатАССР.
26 апреля 1940 года получил статус посёлка городского типа.
В связи с нахождением в зоне затопления Нижнекамского водохранилища было принято решение об упразднении посёлка. Окончательно расселён в 1995 году. Исключён из учётных данных 18 июня 1998 года

Өшәр авылы. Авыл хәзер юк инде, Семиостров авыл советына караган бик күп авылларны су күтәрелергә мөмкин булган өчен күчергәннәр. Авыл күчкәнгә 30 елдан артык инде. Авылда бары бер өй генә торып калган. Ул Габдулла абый йорты. Ул анда бүгенге көнгә кадәр сеңлесе белән шул урында яши. Авыл урыны печәнлек, ташландык урыннар булып калган. Ә бит заманында Өшәр 4 зур урамлы авыл булган. Үзенең балык заводы, кирпеч заводы, май заводы белән дан казанган. Печән, балык һәм башкалар белән сәүдә иткән. Ә менә "Өшәр” исеме каян килеп чыккан соң?Бу сорауга Фирдәүес Гарипова да, Леонид Арсланов та, һәм башка галимнәр үз фикерләрен язганнар. Кайбер авылдашлар әйтүенә караганда иң беренче бу җирләргә Гали исемле бер кеше килеп утырган.Ул сазлык буенда яшәгән.Аның исеме белән буа, ягъни Гали буасы дип исемләнгән сулык, һәм Гали өянкесе булган.Өянке бары берәү генә булган.Авылга да нигез салучы шушы кеше дип уйлаучылар бар.Мондый вариантны да китерәләр:

Авыл халкы арасында төрле һөнәр ияләре булган: кыршау кертү, кәрзин үрү, дуга бөгү, чабата ясау, олтан салу, итек басу кебек һөнәр ияләре.Авыл халкы игенчелек, терлекчелек, балыкчылык, умартачылык белән шөгыльләнгән.Авыл халкын электән үк эшсөярләр дип атаганнар.Эшсөяр сүзен алар бераз кыскартып эшәр дип атап йөртә башлаганнар.Халык теленә җайлаштырылып ул Өшәр дип атала башлый.Рус телендә әйтүе көйсез булгач, барлык җиде авылны берләштереп, Семиостров дип атап йөртә башлыйлар.Зур авылдан, Өшәрдән, бераз читтәрәк тагын бер авыл салганнар. Ул - Чиялек. Аңа Яңа Семиостров дип исем биргәннәр.Яңа Семиостррв авылы калкулыкта урнашкан.Калкулыкта бик күп булып кыргый чияләр үскән.Халыклар калкурак урыннарга күчеп яши башлагач, бу урынга да кешеләр күчеп киләләр.Кыргый чияләрне кисәләр.Авыл төзиләр. Авылны татарча Чиялек дип атап йөртә башлыйлар. Баштагы исеме Яңа Өшәр.
18 нче гасырда Революция вакытында Уфимская губерна.Мензелинский уезд Суксинский волость Семиостровский контун булган.”Марс” колхозы була.Аның председателләре Гайнанов Каһир, Борһанов Мөхәммәтдин, Нуруллин Лотфуллалар була.Нуруллин Лотфулла сугышка киткәч. Вәлиев Насибуллага тапшыралар, ул сугышка киткәч, Исламова Мәзхиямал апа председатель булып кала.Мәзхиямал апа председатель булган вакытта, 1950 нче елда "Марс” колхозы "Көрәш” колхозы белән кушыла.Авыл советы гел бергә булган.1945 нче елда, Хөббетдинова Гөлшан апа сүзләреннән, авылда биш йөзләп кеше булган.

Мәктәптә Аликина Асия, Миңнеханова Наҗия, Гыйздуллина Гөлчирә, Галимов Нәҗип, Авзалова Зоя, Мусина Гәүһәрия, МифтаховаФлүрәләр укыта.

Сугышка кадәр Зинанова Гөлбану укыта.

Авылларны бер колхоз берләштергән.Ул колхоз "көрәш” дип аталган.Авыл Советы Өшәр авылы җирлегендә була.”Көрәш” исеме авылда барган сыйнфый каршылыкларга карата булган мөнәсәбәт аркасында кушылган.Авыл халкы электән үк көрәшеп яшәгән.Хәтта гражданнар сугышы вакытында шундый вакыйга булган:авыл халкы бу вакытта кызылларны түгел, ә акларны яклап чыккан.Кызылларны авылга да кертмәгәннәр.

Авылның мулласы Хөснетдин мулла авылны каргап, Суксуга күчәргә мәҗбүр була.Ул бу авыл халкын каргап, бу авыл халкы мәңге рәхәт күрмәсен,-дип китә. Авылда байлар күп була. Шуңа да авыл халкы аклар яклы була. Авыл халкы Габдулла Арслановны бирмәс өчен бик тырыша.Ләкин аның хатынын подвалга ябып куеп, ирен Себергә алып китәләр.Чөнки ул авылның бик бай алпавыты булган була.

Авыл халкы бер-берсен бик нык ихтирам итсә дә, иркен болыннар,урманнар,күп мал асрау авыл халкының психологиясенә йогынты ясамый калмаган.Алар бераз масаючан,ирек сөюче,горур булган.Авыл халкының һәрберсендә мылтык,ау кораллары була..Авыл халкын”волевая натура” дип атап йөрткәннәр.Алар берәүгә дә буйсынмый торган халык булган.Һәм шунысын да әйтергә кирәк,авыл халкы яшәгән урыннар да төрле вакыйгаларга сәбәпче булган.Мәсәлән башка авылларда үзләренең тәртипләре белән мактанырлык булмаган кешеләрне Өшәр авылына эшкә җибәрә торган булганнар.Ә инде Өшәрдә үз гаепләрен”юганнан” соң аларны кире үзләренә җибәргәннәр. Ягъни аларны халык бездә”чистарындылар” дип атый торган була.

Авыл халкы нәрсә үстергән соң? Авыл халкы яшелчә утыртмаган, бәрәңге дә түтәлләп кенә утыртылган. Печән, балык белән алга киткән авыл. Печәнен дә, хәтта яшелчәгә алыштырганнар. Рус Әҗбидән Өшәргә тозлы кыяр, кәбестә сатарга китерә торган булганнар.

Авыл бик зур булган. Авылдагы бер исемдәге кешеләр берничә булган, авыл халкын һөнәре буенча, шаянлыклары буенча кушамат белән йөрткәннәр. Мәсәлән: орчыкныкылар (орчык ясаган), агач тарак ясаучы Гаффар бабайны - Таракныкылар һәм башка дип атап йөрткәннәр. Ә менә армия хезмәтендә 11 ел писер хезмәтен башкарган Марданов Әхтәм абыйны авыл халкы "пичер” дип атап йөрткән.

Өшәр авылы янындагы күлне Өшәр күле дип атыйлар.Ә инде Чиялек авылы янындагы күлне Чиялек күле дип атыйлар.Өшәр авылы халкы авыл урамнарында кое булмаганлыктан, Өшәр күленә суга төшә торган була.Авыл урамнарында һәрберсеннән бер-берсенә туры тәшә торган тыкрыклар били.Ул тыкрыклар аша халык күлгә суга төшә торган була.

Чиялек белзн Өшәр арасында бер күл бар.Ул таллар белән уратып алынган. Ул аккошлар төшә торган тыныч күл. Язын бу күлгә каз-үрдәкләр дә тәшә торган булган. Авыл халкы бу күлгә ауга йөргән. Аккошлар төшә торган тын күл булганга аны Аккошлар күле дип атаганнар.

Намазлык (молитвенный коврик) – это кусок ткани, используемый молящимися мусульманами, чтобы сохранить чистоту в ситуации соприкосновения с полом/землёй во время молитвы. Контакт с поверхностью иных (помимо стоп) частей тела происходит при совершении суджуда (земного поклона) и кууда (сидения между двумя земными поклонами и после них). Размер коврика составляет примерно 0,5 метра в ширину и 1-1,5 метра в длину.