Карлы-буранлы кыш азагында, безнең яраткан шагыйребез Муса Җәлинең туган көне. Ул 1906 нчы елның 15 нче февралендә Оренбург өлкәсе Мостафа исемле татар авылында Мостафа абый белән Рәхилә апа гаиләсендә дөньяга килә. Ул бик хәрәкәтчән, тормыш сөючән бала булып үсә. Абыйсы Ибраһимга ияреп 6 яшендә укырга китә. Бик тиз вакыт эчендә 1, 2 нче сыйныф програмасын үзләштерә.
В просторах оренбургских степей затерялась небольшая деревня Мустафино. Невдалеке, у спуска к речке, – аккуратно побеленный домик под шиферной крышей. Когда-то здесь – 100 лет тому назад – 15 февраля 1906 года родился Муса Джалиль. Муса был шестым ребёнком в семье крестьянина Мустафы Залилова. Как все крестьянские дети, он бегал босиком по росистой траве, пас гусей, купался в мелководной речушке Неть. В 6 лет с братом Ибрагимом начал ходить учиться в медресе. Очень способный Муса быстро перешёл из класса в класс.
Муса кечкенәдән үк татар халык җырларын яратып үсә. Үзе дә җыр дәресләрендә беренче булып җыр башлый торган була.
Муса очень любил протяжные татарские народные песни и на уроках пения с удовольствием пел..
Кечкенәдән үк Муса әдәбият белән кызыксына. “Бәхет” исемле беренче шигыре “Кызыл йолдыз” газетасында басыла. Мусага ул вакытта 13 яшь була.
М. Җәлил балалар өчен кызыклы шигырьләр яза. Ул балаларны укырга, эшне яратырга, табигатьне сакларга өйрәтә.
Рано проснулась у будущего поэта тяга к знаниям и он в 13 лет начал писать стихи. Двоюродная сестра Мусы Марьям Сайфетдинова рассказывает, что, Муса однажды поделился с ней большим секретом о том, что мечтает стать поэтом, как Тукай.
Чибәр егет Муса, Әминә белән гаилә төзиләр һәм аларның Чулпан исемле кызлары туа.
Ул Чулпанны бик ярата, аңа багышлап “Бишек җыры ” шигырен яза.
Шаян кызым син минем,
Таң йолдызым син минем,
Йөрәгемдә кабынган
Шатлык җырым син минем.
Синең гомрең җыр булып
Янар бәхет илендә,
Йолдыз булып янарсың
Син туган ил күгендә.
Таңнан торып бакчада
Син уйнадың көнозын.
Аргансыңдыр, кил, кызым,
Йокла инде йолдызым!
Әлли-бәлли, бәлли-бәү!
Әлли-бәлли, бәлли-бәү!
В июне 1942 года тяжело раненый Муса Джалиль попал в плен. Но и в плену он продолжает бороться против фашистов.
Здесь же он встречает своих земляков. «Мы должны быть сильнее смерти»- не раз повторял Джалиль своим друзьям. Чувство дружбы помогало джалиловцам стойко переносить пытки и истязания.
Но гитлеровцам удалось напасть на след подпольной группы. Большинство их членов были арестованы и брошены в фашистские застенки. Их перевели в Моабитскую тюрьму..
25 августа 1944 года утреннюю тишину нарушил стук солдатских сапог. Лязгнули ключи. Медленно, со скрепетом раскрылась тяжёлая, плохо смазанная дверь.
Поэт остался жить в памяти советского народа – своим подвигом, своей поэзией. Посмертно в 1956 году Муса Мустафович Джалилов был удостоен звания Героя Советского Союза. За цикл стихов «Моабитская тетрадь» в 1957 году – Джалиль стал лауреатом Ленинской премии.